ОБЕГ-ын Гал түймэртэй тэмцэх газрын дарга, хурандаа Ц.Нямбаяртай ярилцлаа.

-Онцгой байдлын байгууллагад хэд дэх жилдээ ажиллаж байна. Жирийн гал сөнөөгчөөс ажлын гараагаа эхэлж байв уу?

-Онцгой байдлын байгууллагад 1998 онд тухайн үеийн Нийслэлийн гал түймэртэй тэмцэх хэлтсийн Гал унтраах 10 дугаар ангид гал сөнөөгчөөр ажиллаж ажлын гараагаа эхлүүлсэн тэр мөчөөс өнөөдрийг хүртэл тасралтгүй 24 дэх жилдээ ажиллаж байна. Энэ хугацаанд гал сөнөөгчөөс, бага дарга, Цагдаагийн академийн Галын танхимд суралцан төгсөөд салаан дарга, жижүүрийн байцаагч, Гал түймрийн улсын хяналтын байцаагч, хэрэг бүртгэгчээр ажиллаж байгаад ОХУ-ын Москва хотын Гал эсэргүүцэх албаны академид суралцаж ирээд ОБЕГ-ын Гал түймэртэй тэмцэх газарт мэргэжилтэн, ахлах мэргэжилтэн, Бодлого зохицуулалт хамтын ажиллагааны газарт Сургалтын хэлтэст сургалтын мэргэжилтэн, гал унтраах чиглэлийн ахлах мэргэжилтэн, гал унтраах Хэлтсийн даргаар ажиллаж байгаад 2018 оноос Гал түймэртэй тэмцэх газрын даргаар ажиллаж байна.

-ОБЕГ-т ирж байгаа нийт дуудлага мэдээллийн хэд орчим хувийг галын дуудлага мэдээлэл эзэлж байна вэ?

-Монгол Улсын хэмжээнд бүртгэгдэж байгаа гамшиг, ослын дуудлага мэдээллийн 90 орчим хувийг объектын, ой хээрийн гал түймрийн дуудлага эзэлдэг. Өнөө жилийн байдлаар объектын гал түймрийн 1379 удаагийн дуудлага мэдээлэл бүртгэгдэж онцгой байдлын байгууллага 100 иргэний амь насыг авран хамгаалсан бол харамсалтай нь 39 иргэн гал түймэрт өртөн нас барж, 22 иргэн хүнд болон хөнгөн байдлаар түлэгдэж бэртэж, 1000 гаруй мал хорогдсон мэдээтэй байна. Үүнийг өнгөрсөн оны мөн үетэй харьцуулбал гал түймрийн дуудлагын тоо 23.7 хувь, гал түймэрт өртөж нас барсан иргэдийн тоо 15.3 хувь, учирсан хохирол 11.9 хувиар тус тус буурсан үзүүлэлттэй байна. Өнөөдрийн байдлаар Булган, Дорнод, Сүхбаатар, Сэлэнгэ, Төв, Хэнтий, Ховд гэсэн долоон аймгийн 17 суманд нийт 23 удаагийн ой хээрийн түймэр бүртгэгдээд байна. Дээрх түймэрт 457.3 га ой, 112 мянган га хээрийн талбай өртөж байгаль орчинд нийт 1.2 тэрбум төгрөгийн хохирол учраад байна. Ой хээрийн гал түймрийн дуудлага мэдээллийг өнгөрсөн оны мөн үетэй харьцуулахад 73.1 хувиар буурсан байна.

-Гал түймрийн дуудлага мэдээлэл, хохирлын хэмжээ буурах шалтгаан нөхцөл юу байв?

-Гал түймрийн дуудлага мэдээллийн тоо, хохирол буурахад нөлөөлсөн хэд хэдэн шалтгаан бий. Нэгдүгээрт, Онцгой байдлын байгууллагаас объектын болон ой хээрийн түймрээс урьдчилан сэргийлэх чиглэлээр авч хэрэгжүүлж байгаа арга хэмжээтэй шууд холбоотой. Тухайлбал, нийслэл хотын 80 орчим хувийг бүрдүүлж байгаа гэр хорооллын айл өрхүүдээр онцгой байдлын албаны алба хаагчид биечлэн явж сэрэмжлүүлэг, мэдээ мэдээлэл хүргэх, гарсан зөрчлийг арилгуулж ажилласан нь тодорхой үр дүнд хүрлээ. Дээр нь Монгол Улсын Шадар сайдын баталсан удирдамжийн дагуу онцгой байдлын байгууллагын Гал түймрийн гамшгаас хамгаалах улсын хяналтыг хэрэгжүүлэгч байгууллагууд хяналт шалгалтын ажлыг тогтмол зохион байгуулж байна.

-Онцгой байдлын байгууллагаас гал түймрийн аюул ослын талаар хэлж, анхааруулсаар байтал иргэд анхаарал болгоомжгүйгээсээ болж гал түймрийн аюулд өөрийгөө болон бусдыг оруулдаг шүү дээ. Иргэд гал түймрийн аюул ослын талаарх мэдлэг мэдээллийг сайжруулахад анхаарч ажиллавал та бүхний ачаалал буурах байх л даа?

-Гал түймэр гарсан шалтгаан нөхцөлийг аваад үзэхээр дийлэнх нь иргэдийн санамсар болгоомжгүй үйлдэлтэй шууд холбоотой байдаг. Ой хээрийн түймэр ч тэр, объектын түймэр ч тэр. Өнөө л цахилгаан хэрэгслээ салгахгүй байх, зуух, пийшингийнхээ бүрэн бүтэн байдлыг хангаагүй, үнс нурмаа ил задгай хаях, цахилгаан хэрэгслийнхээ аюулгүй ажиллагааг шалгаагүй зэрэг хүн сонсоход улиг болчихсон энгийн зүйлээс шалтгаалж гал түймэр гарч байна. Тоомжиргүй орхидог буруу дадал, зан үйл чинь эргээд таны амь нас, эрүүл мэнд эд хөрөнгөд нөхөж баршгүй том аюул занал учруулдгийг байнга санаж байх хэрэгтэй. Тухайлбал, хоёр жилийн өмнө зуслангийн газар шар өвс шатааснаас болж 10 гаруй айлын газар байшин шатсан. Мэргэжлийн байгууллагуудаас хаврын улиралд шар өвс шатааж болохгүй гэдгийг удаа дараа анхааруулсаар байтал хэн нэгэн хэнэггүй хүний болчимгүй үйлдлээс болж олон иргэн эд хөрөнгөөрөө хохирсон. Ой хээрийн түймэр ихэвчлэн тамхины ишээ ил задгай хаях болон, ил задгай чүдэнз зурж орхисноос үүдэн гарч байна. Нэг л удаагийн болгоомжгүй үйлдлээс хичнээн мянган га газар түймэрт өртөж байгааг харахад сэтгэл үнэхээр эмзэглэдэг. Хулгайч өнгөтэй өөдтэй, үнэтэйг авдаг бол гал түймэр, гамшиг осол юу ч үлдээлгүй бүхнийг авдаг. Орон гэрээ, ойр дотныхоо хүнийг алдчихсан хүмүүсийг хараад сэтгэл эмтэрдэг.

Тиймээс нэг ч гэсэн хүнд ийм аюул осол бүү тохиолдоосой гэдэг үүднээс урьдчилан сэргийлэх, хяналт шалгалтын ажлыг тогтмол зохиодог. Мэргэжлийн байгууллагаас өгч байгаа зөвлөгөө мэдээллийг байнга ажил амьдралдаа хэрэгжүүлж дадахыг иргэдээсээ хүсч байна.

-Гал түймрийн аюул, ослоос иргэдийн амь нас, эрүүл мэнд, эд хөрөнгийг авран хамгаална гэдэг минут секундээр хэмжигддэг. Энэ чухал ажлыг гардан гүйцэтгэж байгаа алба хаагчдын мэргэжлийн ур чадвар өндөр байх шаардлагатай. Хүний нөөцийн ур чадварыг сайжруулахад хэрхэн анхаарч байна?

-Гамшиг осол, гал түймэртэй тэмцэх, иргэдийн амь нас, эд хөрөнгийг авран хамгаалах албанд ажиллаж байгаа алба хаагчдын ур чадвар, мэргэжилдээ эзэн болох мэдлэг эзэмшсэн, дадлага туршлагатай байх нь хамгийн чухал ойлголт. Тийм ч учраас онцгой байдлын байгууллагын алба хаагчид өдөр бүр тогтмол бэлтгэл сургуулилттай, бэлэн байдалд байдаг онцлогтой алба. Бид алба хаагчдаа ОХУ, БНСУ, Польш, Турк, Унгар зэрэг улс оронд төрөл бүрийн мэргэжлээр сургадаг. Гал түймэртэй тэмцэх чиглэлийн алба хаагчдын дийлэнх нь ОХУ-ын Москва хот дахь Гал эсэргүүцэх албаны академи болон Санкт-Петербург хотын Галын Их сургуульд жил бүр боловсон хүчнээ бэлтгэдэг. Түүнчлэн Дотоод хэргийн их сургуулийн харьяа Онцгой байдлын сургуульд мэргэжлийн боловсон хүчнээ бэлтгэж байна. Мөн үүрэг гүйцэтгэж байгаа ахлагч, аврагч, гал сөнөөгчдийг олон улсын дадлага сургуульд хамруулж, ур чадвар, мэдлэг туршлагаа сайжруулахад ихээхэн анхаардаг.

-Алба хаагчид ур чадвартай байхаас гадна шаардлагатай тоног төхөөрөмжөөр бүрэн хангагдсан байх нь чухал байх л даа?

-Хүний хүчин зүйл, алба хаагчдын мэдлэг чадвартай ижил түвшинд зэрэгцэн хөгжиж байх ёстой нэг зүйл бол орчин үед гал унтраах, аврах ажиллагаанд хэрэглэгдэж байгаа багаж тоног, төхөөрөмжөөр манай улсын онцгой байдлын алба хаагчид хэрхэн хангагдсан байна,түүнийг хэрхэн ашиглаж, эзэмшиж ажил мэргэжилдээ хэрэглэж, дадсан байна гэх зэрэг чухал үзүүлэлтүүдээр ажлынхаа үр дүнг хэмждэг.

Монгол Улсын Гал түймэртэй тэмцэх байгууллага түүхэндээ 1979-1980 онд гал унтраах 81 ширхэг автомашин нийлүүлсэн байдаг. Энэ цаг мөчөөс хойш 40 гаруй жил өнгөрсөн байна. Техник хэрэгслийн хувьд нэлээд хуучирсан. Монгол Улсын Их Хурал, Засгийн газраас Онцгой байдлын байгууллагын техник, технологийг сайжруулах, хүчин чадлыг нэмэгдүүлэх, боловсон хүчнийг бэлтгэхэд анхаарсаар ирсэн. Тухайлбал, Япон улсын Засгийн газрын тусламжаар дөрвөн төрлийн 30 ширхэг гал унтраах автомашиныг 2013 онд нийлүүлж байсан бол 2015 оноос хойш Монгол Улсын хэмжээнд Онцгой байдлын байгууллагын Гал түймэр унтраах, аврах 20 ангийг алслагдсан сум суурин газар шинээр байгуулсан. Тухайлбал Хөвсгөл аймгийн Тариалан, Цагаан-Уул, Галт, Сүхбаатар аймгийн Эрдэнэцагаан, Дорнодын Баян-Уул, Халх гол, Завханы Тэс, Увсын Баруунтуруун, Ховдын Зэрэг, Баян-Өлгийн Цэнгэл, Баянхонгорын Бууцагаан, Төв аймгийн Мөнгөнморьт, Батсүмбэр зэрэг суманд шинээр гал унтраах анги байгуулж, алслагдсан сум суурин газар амьдарч байгаа иргэдийнхээ аюулгүй байдлыг хангах, тэдэнд гамшгаас хамгаалах төрийн үйлчилгээг хүргэж байна.

Бид 2016 онд Австри болон Монгол Улсын Засгийн газрын хөнгөлөлттэй зээлийн хүрээнд хамгийн сүүлийн үеийн технологийн шийдэл бүхий евро стандартын 16 ширхэг автомашиныг таван сая еврогийн өртгөөр албандаа нийлүүллээ. Үүний дараа Польш болон Монгол Улсын Засгийн газрын хөнгөлөлттэй зээлийн хүрээнд гурван төрлийн 15 ширхэг автомашин нийлүүлсэн. Уг төслийг Онцгой байдлын байгууллага амжилттай хэрэгжүүлсэндээ баяртай байна. Беларусь улс болон Монгол Улсын Засгийн газрын хоорондын нөхцөлт зээлийн хүрээнд нийт 15.4 сая еврогийн өртөг бүхий 71 ширхэг техникийг хүлээн авах төсөл 2020-2021 онд үргэлжилж, тавдугаар сард сүүлийн 15 ширхэг автомашиныг хоёр чиргүүлийн хамт хүлээн авч, алба хаагчдаа сургаж дадлагажуулаад, орон нутгийн анги, салбартаа хүлээлгэн өгөөд байна.

-Сүүлийн жилүүдэд Гал унтраах аврах багийн техник, тоног төхөөрөмж нэлээд сайжирсан гэж ойлголоо. Өмнө нь манай улсад хэрэглэгдэж байгаагүй техник, тоног төхөөрөмжөөс дурдахгүй юу?

-Бидэнд зайлшгүй хэрэгтэй байсан гал унтраах хоолойн албаны автомашин, нефтийн бүтээгдэхүүний агуулахад гарсан галыг хөөсөөр унтраах зориулалтын автомашин, та бидний нэрлэж заншсанаар галын шат буюу авто механик шатууд, химийн хорт бодис ослын үед ашиглах бүх төрлийн хэмжилтийн багажууд, хамгаалах хувцас хэрэгсэл, хөдөлмөр хамгааллын аюулгүй ажиллагааг хангасан машин техник, хувцас хэрэгсэл нийлүүлэгдсэнээрээ онцлогтой. Эдгээр автомашинуудыг өмнө нь манайд гал унтраах зориулалтаар ашиглаж байсан тохиолдол байхгүй. Тиймээс шинээр нэвтрүүлж байгаа учраас алба хаагчдаа дадлага сургуулилтад хамруулж, техник хэрэгслээ бүрэн эзэмшихэд бэлдэж үйл ажиллагаандаа ашиглаж байна. Хоолой албаны автомашины хувьд өөрөөсөө 1000 метр зайд гарсан гал түймрийг унтраах өндөр хүчин чадалтай, Герман улсын JOHSTADT-ANP-8000 брэндийн насосоор тоноглогдсоноороо онцлогтой. Техник, технологийн дэвшил, шинэчлэл, орчин үед барилгын материалын шинж чанараас шалтгаалан гал түймэр гарсан тохиолдолд богино хугацаанд тархах гэх мэт сөрөг үр дагавар сүүлийн жилүүдэд нэлээд гарах болсон. Та бүхэн санаж байгаа бол манай улсад сүүлийн жилүүдэд томоохон объектын гал түймэр олноор бүртгэгдсэн. Тухайлбал, Улсын их дэлгүүрт гарсан гал түймэрт нийслэл дэх гал түймэр унтраах, аврах анги салбараасаа нэг ангийг л үлдээгээд бусад бүх ангийн бие бүрэлдэхүүн, техник хэрэгслийг дайчлан ажилласан. Иймэрхүү томоохон хэмжээний гал түймрийн үед Онцгой байдлын бие бүрэлдэхүүний техник хэрэгсэл дутагдалтай, хүч хүрэхгүй тохиолдол гарсныг нуугаад яахав. Манай улсад хүн хүч, техник хэрэгслийн хувьд 100 хувь стандартын дагуу үйл ажиллагаа явууулж байгаа анги салбар байхгүй. Үүгээр юу хэлэх гээд байна гэхээр обьектын болон ой, хээрийн түймэртэй тэмцэж байгаа алба хаагчид байх ёстой орон тоондоо хүрч үүрэг гүйцэтгэх нөхцөл хараахан бүрдээгүй учраас хоёр гал сөнөөгч, хоёр аврагчийн хийх ажлыг нэг алба хаагч хийж байна. Тухайлбал, стандартын дагуу нэгдүгээр зэргийн анги 180 орчим алба хаагчтай байхаар заасан бол бид 110 орчим алба хаагчтай үүрэг гүйцэтгэж байна.

-Манай улсын дэд бүтцийг өндөр хөгжилтэй улс оронтой харьцуулахын аргагүй. Айлууд нь уул толгод, жалга, энгэр бэлд буучихдаг. Өөрөөр хэлбэл, бартаа саад ихтэй зам туулдаг. Техник хэрэгслийн туулах чадвар, манай улсын онцлогт тохирох эсэхэд анхаарсан уу?

-Энэ бол их чухал асуудал байгаа юм. Бид эдгээр төслийг хэрэгжүүлэхдээ өндөр хөгжилтэй улс оронд хэрэглэж байгаа техник хэрэгслийг шууд сонгоод авчихаагүй. Бид өвөлдөө -30 хэм, зундаа 30 хэмээс дээш халуунд үүрэг гүйцэтгэдэг, цаг агаарын эрс тэс уур амьсгалтай орчинд амьдардаг. Дэлхийд хамгийн түгээмэл ашиглагдаж байгаа гал унтраах материал бол ус болон хөөс. Ус, хөөс тодорхой хэмд хөлддөг, чанараа алддаг. Хоёрдугаарт, Монгол Улсын замын нөхцөлд тохирсон автомашин, тоног төхөөрөмжийг сонгоно гэдэг хэцүү. Тиймээс анхнаасаа төсөл хөтөлбөрүүдээ хэрэгжүүлэхдээ, техникийн өгөгдөл, даалгавар, зураг төсөл зохиохоос нь эхлээд Монгол орны онцлогт тохируулсан. Энэ бол нэг хүний, хэсэг бүлэг хүмүүсийн хийсэн ажил биш. Онцгой байдлын байгууллагын алба хаагчид бодлогын түвшинд боловсруулж, манай орны нөхцөлд тохирсон техникийн өгөгдлүүдийг гаргаж, 2018 онд Гал унтраах автомашин, техникийн стандартыг шинэчлэн батлуулсан. Эдгээр стандартын дагуу Монгол орны нөхцөлд тохирсон тусгай зориулалтын автомашины явах эд анги, хөдөлгүүр ямар байх, гал унтраах багаж тоног төхөөрөмжүүд нь евро стандартын шаардлага хангасан байхаас гадна монгол орны нөхцөлд тохирсон байх шаардлагуудыг тавьсан. Энэ хүрээнд төсөл хэрэгжүүлж байгаа байгууллагын бүрэлдэхүүн манай оронд урт, богино хугацаанд ажиллаж, санал солилцож зураг, төсөл зохиохоос эхлэн машин техник бэлэн болох хүртэл нэлээд хугацааг зарцуулсан. Тухайлбал, 2017 онд эхэлсэн Франц улсын Засгийн газраас Монгол Улсын Засгийн газарт нэн хөнгөлөлттэй зээлээр 42 ширхэг автомашин авах төсөл хэрэгжүүлээд ирэх есдүгээр сард техникүүдээ хүлээн авахаар бэлтгэлээ хангаж байна.

-Зарим тохиолдолд галын дуудлага өгсөн боловч алба хаагчид цаг алдаж ирсэн гэх гомдол гардаг. Үүнд юу нөлөөлдөг вэ?

-Онцгой байдлын алба хаагчид бол аль болох богино хугацаанд тусламж хэрэгтэй байгаа тэр нөхцөл байдалд ажиллаж, иргэдийнхээ амь нас, эрүүл мэнд, эд хөрөнгийг авран хамгаалах зорилго өвөртөлдөг ариун алба.

Гал түймрийн дуудлага дээр хугацаа алдаж очдог гэх иргэдийн шүүмжлэл бий. Энэ нь хэд, хэдэн хүчин зүйлээс улбаатай. Гал түймрийн дуудлага өгөхдөө иргэд айсан, сандарсан байдгаас хаягаа оновчтой хэлдэггүй. Хоёрдугаарт, хот төлөвлөлтийн нарийн менежмэнт байхгүй, галын автомашин очих боломжгүй газар буучихдаг, стандартын дагуу баригдаагүй барилга байгууламж, замын хөдөлгөөний ачаалал зэрэг олон хүчин зүйлээс улбаалж цаг алдах тохиолдол гарахыг үгүйсгэхгүй. Гэхдээ бид нэг ч болов секундыг алдахгүйн төлөө бүх хүчээ дайчлан ажилладаг. Нэг секунд ямар үнэ цэнэтэй байдгийг галын аюулаас амжиж аварсан алтан амиар хэмждэг дээ. Тийм учраас бид дуудлага өгсөн чиглэлд гарсны дараа дуудлага хүлээн авагчид хаягийг тодруулж аль болох ойролцоох барилга байгууламжаар нь баримжаа авч дуудлагын багт араас нь хэлдэг. Мөн авто замын ачааллыг бууруулахын тулд Тээврийн цагдаагийн албатай нягт хамтран ажиллаж, урсгал чөлөөлөх, түргэн шуурхай зорчихын тулд дэмжлэг авдаг. Өнөөдөр дэлхий нийт технологийн дэвшлийг хурдацтай ашиглаж байна. Бид ч бас технологийн дэвшлийг ашиглаж, онцгой байдлын байгууллага дуудлага хүлээж аваад автомашин дээрх GPS-д оруулахад хүний оролцоогүйгээр дуудлага авсан газраас өгсөн газар хүртэлх газар орны хаягийг тодорхойлдог болох төслийг удахгүй хэрэгжүүлэх гэж байна.

-Гал сөнөөгчдийн хамгийн жаргалтай мөч хэзээ байдаг юм бол?

-Ер нь бол гал сөнөөгч гэдэг бол амаргүй алба. Үүрэг гүйцэтгэж байх үед болон бусад үед үргэлж бэлэн байдалд ажилладаг хүмүүс л дээ. Айсан сандарсан, зөвхөн бидэнд амь нас, эрүүл мэнд, эд хөрөнгөө бүрэн даатгаж, итгэл хүлээлгэсэн харцны хариуд үүргээ амжилттай гүйцэтгээд, иргэдийнхээ амь насыг авран хамгаалсныхаа дараа царай нь танигдахгүй болтлоо хөө тортогт дарагдсан ч, их ажлын дараа инээмсэглээд алхах залуучуудаараа бахархах сэтгэл өөрийн эрхгүй төрдөг.

“Говь” ХХК-д гарсан галыг унтраасны дараа машины сүүдэрт түр амсхийж байгаа залуучуудын зураг, УИД-т гарсан галыг унтраачихаад жагсаад явж байгаа манай албаны залуучуудад иргэд талархсан сэтгэлээ харамгүй илгээж байсан. Үүнээс харахад иргэд онцгой байдлын алба хаагчдаа ойлгож дэмжиж байгааг харах сайхан санагдсаныг нуух юун. Энэ албанд ажиллаж байгаа залуучууд болон, төдийгөөс өдий хүртэл бүтээж, бэхжүүлэхийн төлөө залуу халуун насаа зориулсан ахмад үеийнхэндээ, мөр зэрэгцэн ажиллаж байгаа онцгой байдлын албаны үе үеийн алба хаагч нартаа хандаж хэлэхэд “Манай алба та бүхний итгэл сэтгэлээр жигүүрлэж, та бүхний залуу халуун насны ааг омгоор гамшиг ослын өөдөөс нүд цавчилгүй, ханцуй шамлан орж, гамшиг ослыг сөрөн зогсдог юм шүү. Та бүхний минь зүрх зориг, эрч хүч, эрдэм мэдлэгийн хүчээр манай алба улам бэхжиж, тогтдог юм шүү. Онцгой байдлын газраар овоглосон хэн бүхэнд аз жаргал, эрүүл энх, хамгийн сайн сайхан бүхнийг хүсье. Бидний ажил амаргүй ч үргэлж хоёргүй сэтгэлээр эх орон, ард иргэдийн төлөө цаг наргүй зүтгэдэг та бүхэндээ баярлалаа.

П.БАТЗАЯА